Eliza was mijn eerste computervriendinnetje. Toen ik haar voor het eerst ontmoette, was ze ongeveer twintig jaar jong. Eliza droeg een primitief BASIC-jurkje. Haar geestelijke vader, de Duits-Amerikaanse computerpionier Joseph Weizenbaum, bedacht haar in 1966.
Ondertussen is ze 42 jaar oud en heeft ze een plekje gevonden op het web waar iedereen met haar kan converseren. Slimmer is Eliza er in al die jaren niet op geworden.
– Ben je blij me opnieuw te zien?, vroeg ik haar onlangs.
– Zou je het leuker vinden als je me niet opnieuw zou zien?, antwoordde ze.
– Wat bedoel je?
– Vind je die vraag interessant?
– Je bent er niet slimmer op geworden, hé?
– Hoelang al ben je niet erg slim geweest?
Bij die belediging brak ik het gesprek af. Mijn vriendschap met Eliza is nu wel definitief voorbij.
Psychotherapie
Weizenbaum bedacht Eliza omdat hij de draak wou te steken met Rogeriaanse psychotherapeuten. Helaas, de meeste mensen zijn nog dommer dan hun therapeuten. Toen Weizenbaum een van zijn medewerkster met Eliza liet praten, vroeg die hem om onmiddellijk de kamer te verlaten. Het gesprek was immers te persoonlijk. Ook de transcriptie van het gesprek mocht hij achteraf niet bekijken.
Weizenbaum schreef een boek (Computer Power and Human Reason: From Judgment to Calculation) om aan leken uit te leggen dat computers beperkingen hebben en dat Eliza een dom algoritme is, geen “mens in de computer”.
Eliza-effect
Het mocht niet baten. We hebben nu eenmaal de neiging om het gedrag van computers te vermenselijken en ze meer intelligentie toe te dichten dan ze in werkelijkheid hebben. Die neiging kreeg zelfs een wetenschappelijke naam, het Eliza-effect, en een toepassing in ‘social engineering’ (de praktijk om gebruikers confidentiële informatie te ontfutselen door ze te manipuleren).
Chatterbots
Chatterbots zijn de illegale kinderen van Eliza. In chatrooms en op instant messaging-netwerken proberen die om wachtwoorden en rekeningnummers te ontfutselen aan nietsvermoedende naïevelingen die denken dat aan de andere kant van het scherm een echt mens zit te typen.
PC Tools, de leverancier van beveiligingssoftware, kwam eind vorig jaar even in het nieuws met een persbericht over Cyberlover, een Russische chatterbot die met mannen en vrouwen flirt om ze persoonlijke informatie te ontfutselen. PC Tools noemt het “een nieuwe, verontrustende trend in de malware-evolutie”. Niets nieuws onder de zon dus.
Documentaire
In 2006 maakten Peter Haas en Silvia Holzinger een documentaire van tachtig minuten over leven en werk van de nu 84-jarige Weizenbaum. Weizenbaum: Rebel at work kan op dvd worden besteld (op de site staat een lange trailer van de documentaire).