De problemen met het tellen van de stemmen voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen vormen een treffende illustratie van de wet van de remmende voorsprong. De Verenigde Staten was het eerste land dat zijn verkiezingen automatiseerde. In 1884 legde Herman Hollerith, een jonge, ambitieuze ingenieur van Duitse afkomst, een aantal patenten neer waarin hij een elektromechanisch systeem beschreef voor het sorteren en tellen van ponskaarten. Met Hollerith’s systeem kon je eender welke statistieken verzamelen: inventarissen, bevolkingscijfers, verkoopsresultaten en ook stemmen. De kaarten gingen eerst doorheen een sorteermachine die ze in vooraf bepaalde categorieën stapelde. Die stapels werden vervolgens door een andere machine gestuurd die de perforaties in de kaarten telde.
Dataprocessor
Hollerith’s systeem was geen telmachine noch een computer; het was wel de eerste dataprocessor. Hollerith’s systeem werd voor het eerst op grote schaal gebruikt tijdens de Amerikaanse volkstelling van 1890. Die duurde twee jaar minder dan die van 1880 die nog met de hand gebeurde, maar ze kostte wel dubbel zoveel (11,5 miljoen dollar tegenover 5,8 miljoen dollar). Ter verdediging van Hollerith’s automatiseringssysteem moet wel worden gezegd dat in 1890 veel meer gegevens werden verzameld over de Amerikaanse bevolking dan in 1880. Hollerith’s systeem werd nog voor het eind van de negentiende eeuw in gebruikgenomen door Oostenrijk, Canada, Frankrijk en Rusland. Hollerith’s bedrijf, de Tabulating Machine Company, zou later een nieuwe, ons bekend in de oren klinkende naam krijgen: de International Business Machines Corporation ofwel IBM.
Stemmen tellen
Nog voor 1900 gebruikte men op veel plaatsen in de V.S. machines die direct de stemmen telden. Heel wat kiezers wantrouwden deze machines omdat er geen fysiek spoor overbleef van hun stem. Daarom schakelden sommige counties in het midden van de jaren zestig over op een telsysteem met ponskaarten. Het voordeel was dat je die automatisch kon tellen terwijl er toch een papieren bewijs overbleef. Er ontstonden twee concurrerende, maar technisch grotendeels identieke systemen, namelijk Votomatic en Datavote. Hoewel verouderd, worden deze systemen (en voortal Votomatic) tot op de dag van vandaag gebruikt om meer dan dertig procent van alle Amerikaanse stemmen te tellen.
Florida
In Florida gebruiken elf counties, waaronder het door problemen geplaagde Palm Beach, het Votomatic-systeem. Votomatic ligt al meer dan twintig jaar onder vuur. Reeds in 1980 stelde een rapport dat Votomatic gebaseerd is op “ernstig verouderde computertechnologie”. Hetzelfde rapport noemde Votomatic “een beveiligingsnachtmerrie”. Volgens het rapport was het niet alleen gemakkelijk maar werd het “virtueel aangemoedigd” om het telsysteem te manipuleren. Problemen met Votomatic zijn onder meer de verouderde vertaling van karakters (de NCR software uit 1971 (!) gebruikt geen standaard EBCDIC); slechte structuur van het programma (geen DO-loops maar vele GOTO’s zoals in een slecht BASIC-programma); de bediener kan het geheugen manipuleren en fout- en controlelogs uitschakelen; mogelijkheid om controlekaarten in het systeem in te brengen die de verkiezingsresultaten wijzigen; problemen inherent aan ponskaarten, zoals gaten die niet volledig opengaan of die terug gesloten worden tijdens het tellen. Het is onbegrijpelijk dat een geavanceerd land zoals de V.S. dit soort fraudegevoelige telsystemen tot op de dag van vandaag is blijven gebruiken.
België
Meer dan dertig procent van de Amerikaanse counties gebruikt verouderde en onveilige automatische telsystemen gebaseerd op ponskaarten. Die ponskaarten werden nochtans pas ingevoerd in het midden van de jaren zestig, terwijl de V.S. toen al meer dan een halve eeuw machines gebruikte die stemmen direct registreerden. Waarom dan overschakelen op ponskaarten? Kiezers wantrouwden het directe registratiesysteem omdat er geen papieren spoor overbleef van de door hen uitgebrachte stem. In België gebruiken we sinds een paar verkiezingen ook een direct registratiesysteem. Bij ons werkt dat volledig elektronisch. Nogal wat kiezers wantrouwen dit systeem, want ook bij ons blijft er geen papieren bewijs over van de uitgebrachte stem. In Brussel kwam er zelfs een rechtszaak van. Nu de verkiezingen voorbij zijn, is die storm weer gaan liggen. Nochtans zou het geen slechte zaak zijn dat we met z’n allen een keer zouden nadenken over het elektronisch stemmen. Zoals de zaken nu staan heeft de kiezer te weinig informatie over hoe dit systeem werkt en hoe betrouwbaar het is. Dat een en ander niet waterdicht is, bleek in elk geval in Veurne waar het Vlaams Blok op onverklaarbare wijze van de elektronische verkiezingslijst bleek verdwenen te zijn.
Transparant
Het is nochtans simpel om ons huidige systeem van elektronisch stemmen meer aanvaardbaar en transparant voor de gewone kiezer te maken. Het huidige systeem kan behouden blijven, maar er zou een papieren stem aan moeten worden toegevoegd. Zodra de kiezer een correcte stem heeft uitgebracht, print de machine zijn stem op een stukje officieel papier dat zowel door mensen als door machines kan worden gelezen. Dit papier wordt in een venster getoond, waar de kiezer het kan controleren. Door een druk op een knop aanvaardt of verwerpt de kiezer zijn stem. Als de stem wordt aanvaard, valt het papier in een beveiligde urne. Aanvaardt de kiezer het niet, dan valt het in een urne met verworpen stemmen en mag de kiezer opnieuw beginnen. Het systeem telt de stemmen direct zoals nu gebeurt, maar de papieren stembrieven in de beveiligde urnes worden gebruikt voor statistische controles en/of bij hertellingen als er een of ander probleem optreedt. Eventueel kan een kopie met een uniek serienummer meegegeven worden aan de kiezer (hoewel dit natuurlijk het geheim van de stemming kan hypothekeren, dus wellicht is dit niet zo een goed idee).
Waterdicht
Het hierboven beschreven stemsysteem is waterdicht en kost nauwelijks meer dan het huidige. De telling verloopt ook even snel. Alleen kan men bij problemen – al dan niet frauduleus – een betrouwbare hertelling uitvoeren. Bovendien krijgt de kiezer (optioneel) een officiële kopie mee van de door hem of haar uitgebrachte stem. Het hiervoor beschreven systeem is gebaseerd op een paper uit 1991 van Terry Gauchat (opent nieuw venster), toen student aan de University of Waterloo in Toronto, Canada. Meer informatie over de organisatie van eerlijke verkiezingen en wat daar allemaal bij komt kijken vindt u in de on line publicatie Administration and Cost of Elections Projects van – onder meer – de Verenigde Naties.