Sommige hoaxes haal je er direct uit. Toen de Amerikaanse tiener en John McCain-vrijwilligster Ashley Todd op het einde van de Amerikaanse verkiezingsstrijd het nieuws haalde omdat ze mishandeld zou zijn door een Barack Obama-aanhanger, kon je al aan de foto zien dat er iets niet klopte. Andere hoaxes stellen je intelligentie soms wat harder op de proef.
De aanvaller had zogezegd met een bot mes een B in het gezicht van Ashley Todd gekerfd. Maar op de foto was duidelijk te zien dat de B in spiegelbeeld stond. Enkele uren later werd de geestelijk onstabiele tiener in handboeien weggeleid naar een psychiatrische instelling. Het weerhield allerlei media er niet van om het verhaal initieel als waar gebeurd te brengen. Om het dan enkele uren later af te doen als nep.
Op het internet leven nepverhalen of hoaxes vaak veel langer. Ik heb mijn vrouw slechts met grote moeite weer aan de deodorant gekregen nadat ze een e-mail van een vriendin had ontvangen die waarschuwde tegen kankerverwekkende antitranspiranten. Die vriendin had het op haar beurt van een “vriendin die aan de universiteit werkt”. “Kijk a.u.b. de samenstelling van uw producten thuis na. Indien zij ALUMINIUM CHLORHYDRAAT bevatten, gooi ze dan onmiddellijk weg,” zo schreeuwde de mail. Zowat alle deodoranten bevatten die aluminiumsamenstelling en zouden dus kankerverwekkend zijn.
Dankzij Google is het tegenwoordig eenvoudig om dergelijke hoaxes te ontmaskeren. Plak een zin uit het bericht in de Google-zoekopdracht en je vindt direct tientallen, zo niet honderden gelijkaardige berichten, allemaal toegewezen aan andere “betrouwbare” bronnen.
Ook sites zoals Break The Chain en Hoax Slayer zijn nuttig om hoaxes te identificeren. In dit specifieke geval vond ik sporen terug tot in 2004, alsmede reacties van artsen, fabrikanten en overheden die melden dat er geen enkel wetenschappelijke bewijs is voor de vermeende kankerverwekkendheid van aluminium chloorhydraat. In het Engels gaat deze hoax zelfs al terug tot in 1999.
Maar ook aan de berichten zelf kun je direct zien dat het om een hoax gaat. Een hoax is altijd dringend en belangrijk en eindigt altijd met het aanzetten tot het doorsturen naar zoveel mogelijk mensen. Vaak wordt ze ook toegeschreven aan een autoriteit, maar die wordt meestal niet met naam genoemd.
Niet doorsturen is de eenvoudigste bestrijdingsmethode voor hoaxes. Toch sturen veel voor het overige verstandige en kritische mensen hoaxes gewoon door, waardoor ze soms jarenlang de ronde blijven doen.
Eind november ontstond er in Australië een ware psychose door een hoax-mail over een vleesetende spinnensoort. Die bevatte gruwelijke foto’s met etterende wonden die zogezegd het gevolg waren van een spinnenbeet. De valse e-mail deed echter al de ronde sinds minstens 2003.
Hoaxes waarschuwen steevast tegen een directe, ernstige bedreiging, of appelleren aan het rechtvaardigheidsgevoel of het medeleven van de ontvanger. Mensen zijn goedgelovig en daarom zullen hoaxes altijd de ronde blijven doen.
De Belgische Federale Politie heeft een website met informatie over hoaxes.