Digitaal betekent niet noodzakelijk méér gebruiksgemak, maar eerder minder gebruiksrechten en dus op termijn minder ruimte voor creativiteit.
Eén van de meest gedownloade albums van vorig jaar was The Grey Album van DJ Danger Mouse, een bijzonder geslaagde mashup of mengeling van Jay-Z’s Black Album en het legendarische White Album van de Beatles. Platenmaatschappij EMI, die de rechten bezit op de Beatles-opnames, stuurde zijn advocaten af op DJ Danger Mouse wegens diefstal van intellectuele eigendom. De DJ had immers geen toestemming gevraagd voor zijn grijze album. Tot spijt van de platenmaatschappijen zijn mashups ondertussen aan een niet te stoppen opmars begonnen. Je kunt ze niet officieel kopen, maar ze worden wel live uitgevoerd, verspreid via allerlei downloadnetwerken of gedraaid tijdens podcasts zoals Adam Curry’s The Daily Source Code. Mashuppodcast is een podcast die volledig aan deze nieuwe kunstvorm is gewijd. Google naar mashups en je krijgt honderdduizend hits terug. Heel leuk is bijvoorbeeld Beatallica, een band uit Milwaukee die songs van de Beatles parodieert op de wijze van hardrockband Metallica. Songs zoals Sgt. Helfield’s Motorbreath Pub Band, A Garage Dayz Nite, Hey Dude en I Want to Choke Your Band zijn wat ons betreft instant klassiekers … die je helaas alleen nog "ondergronds" kunt beluisteren. Immers, op 17 februari 2005 liet platenmaatschappij Sony/ATV de site www.beatallica.com door zijn advocaten sluiten via een zogenaamde "cease and desist"-brief.
Onderhandelen
In een verrassende ontwikkeling schoot de drummer van Metallica, Lars Ulrich, Beatallica ter hulp en betaalde Metallica’s advocaat Peter Paterno om met Sony te onderhandelen om de zaak te laten vallen. Het optreden van Ulrich is merkwaardig, want vijf jaar geleden stuurde hij zijn advocaten af op Napster omdat het de diefstal van Metallica-songs mogelijk maakte.
Wat is het verschil tussen het illegaal downloaden van Metallica-songs en het illegaal mengen van Beatles- en Metallica-songs? Voor Ulrich is het duidelijk. Napster-leden profiteerden van Metallica, terwijl Beatallica er creatief mee omspringt. Covers, parodieën, mashups en het recht om kunst te herinterpreteren zijn het volgens Ulrich waard om voor te vechten.
Het herinterpreteren of parodiëren van bestaande werken is al zo oud als de kunst en kan leiden tot nieuwe kunst. Het internet en de algemene verspreiding van krachtige multimedia-apparatuur zorgt er gewoon voor dat steeds meer mensen zich hiermee bezig houden. De podcasts waarover ik het twee Villa PC’s geleden had zijn een typisch voorbeeld hiervan. Het fenomeen is nu nog onbelangrijk in de ogen van de grote mediabedrijven en auteursrechtenverenigingen. Dat er op termijn juridische problemen van komen staat echter vast. De bestaande licentiesystemen voor het draaien van muziek in internetradioprogramma’s zijn bijvoorbeeld niet van toepassing op podcasts. Veel podcast-makers zijn dus al dan niet noodgedwongen illegaal bezig als ze hun uitzendingen met muziek opfleuren. Ook daar bestaan overigens oplossingen voor, zoals het gebruik van zogenaamde "podcast-veilige" muziek van bands die niet getekend hebben bij bestaande platenmaatschappijen.
Beperkingen voor gebruikers
De digitalisering houdt het gevaar in dat we binnenkort zelfs niet meer de keuze hebben om creatief om te gaan met bestaande werken. Digital Rights Management (DRM) legt steeds verdere beperkingen op aan de gebruikers van digitale media. (Beluister ook DiskIdee’s podcast over dit onderwerp.) Kijk naar Apple, dat zijn iTunes-gebruikers steeds strengere gebruiksregels oplegt. Aanpassingen aan de licentieregels zorgden er begin 2004 voor dat gebruikers hun bij iTunes gekochte songs op minder apparaten konden afspelen en een beperkter aantal keren konden branden op cd. Begin 2005 stelde Apple een nieuwe restrictie in op de mogelijkheid om in iTunes via Rendezvous muziek te streamen naar andere gebruikers op hetzelfde subnet binnen een netwerk. Vroeger kon je muziek digitaal streamen naar vijf gebruikers in huis. Voortaan kun je nog slechts muziek streamen naar vijf luisteraars per dag. Sluit je je pc of mp3-speler aan op je analoge versterker en zet je de luidsprekers wijd open dan kunnen misschien veel meer dan vijf luisteraars mee genieten. Sommige mensen hebben trouwens analoge muziekinstallaties die meerdere kamers bestrijken: ook zij kunnen de via iTunes-muziek aangekochte muziek onbeperkt analoog "streamen". Gebruikers die dus ten volle willen profiteren van de technologische voordelen die digitale media bieden, worden in de praktijk gestraft. Digitaal betekent dus niet noodzakelijk méér gebruiksgemak, maar eerder minder rechten en dus op termijn minder ruimte voor creativiteit.