Rattenrace

Ooit dachten we dat de automatisering ons stressprobleem zou oplossen. Die droom viel echter finaal in duigen. Niemand is vijf minuten vroeger van kantoor vertrokken sinds de introductie van de pc.
"De stressrevolte, onthaasten in de Provence": dat was de documentaire die de kijkers wilden terugzien toen de Vlaamse zender Canvas onlangs zijn
tienjarig bestaan vierde. De film vertelt het verhaal van een gezin dat een villa in België verruilt voor een nog op te knappen landhuis in het Zuiden van Frankrijk. Naar Canvas kijkt, zo is bekend,
de drukbezette meerwaardezoeker. Blijkbaar droomt die er van om de Belgische rattenrace te ontvluchten. Niet te verwonderen eigenlijk, want uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de werkstress
blijft toenemen. Professor Luc Swinnen onderzoekt sedert 1998 de jobstress bij 38.000 Vlamingen, zowel in overheidsdienst als bij privébedrijven. Het voorbije anderhalf jaar steeg die stress sterker
dan de voorbije jaren.

Victoriaanse tijd
De Amerikaanse historicus Peter Gay vertelt in Schnitzler’s Century dat de burgers in de Victoriaanse
tijd voor het eerst stress ervoeren. In de 19de eeuw heette die aandoening nog neurasthenie, een nietszeggend woord dat zoveel betekent als "permanente uitputting van de zenuwen". De stress was
nochtans écht en werd volgens Gay vooral veroorzaakt door de toenemende snelheid waarmee alles in de maatschappij veranderde.
Het tempo van de veranderingen verhoogde sinds de 19de eeuw alleen maar. Neurasthenie werd stress, een beschavingsaandoening (in sommige gevallen ziekte) waarmee iedereen in het Westen van jongs af
aan mee te maken krijgt.

Verwoestend
Hoewel stress vele levens verwoest, wordt het als aandoening of ziekte niet erg serieus genomen. Een beetje stress schijnt zelfs gezond te zijn. Wie niet meekan in de rattenrace is een sukkelaar,
waarvoor we in Europa gelukkig nog een sociaal vangnet voorzien (hoewel ook dat steeds meer ter discussie staat). Om het in kokstermen te zeggen: als je niet tegen de hitte kan, moet je de keuken
verlaten. Helaas kunnen weinigen zich dit permitteren. De Canvas-kijkers die wegdromen bij De stressrevolte zullen vermoedelijk niet dezelfde stap kunnen zetten als de goed in de portemonnee zittende
bankdirecteur die er de hoofdrol in speelt. Het zou ook niet goed voor onze economie zijn mocht iedere Belg op een berg in het Zuiden van Frankrijk gaan zitten.

Automatisering
Ooit dachten we dat de automatisering ons stressprobleem zou oplossen. Repetitieve taken zouden we toevertrouwen aan de computer en aan robots, zodat wij meer tijd zouden krijgen om ons bezig te
houden met belangrijker zaken. Dat zou een kortere werktijd opleveren, zodat we ook tijd zouden kunnen vrijmaken voor ons gezin en voor allerlei intellectuele en culturele bezigheden. Die droom viel
echter finaal in duigen. InfoWorld-columunist Ephraim Schwartz drukte het onlangs treffend uit: niemand is vijf minuten vroeger van kantoor vertrokken sinds de introductie van de pc. Heel wat (jonge)
werknemers kloppen integendeel werkdagen van twaalf uur of meer. Na de stress komt niet zelden de burn-out: werknemers die niet meer meekunnen en op de mestvaalt van de vroege pensionering of
werkeloosheid worden gegooid. Tegenwoordig leiden economisten de gezondheid van een economie zelfs af uit de arbeidsproductiviteit. Als die niet elke maand toeneemt, stevenen we vast op een recessie
af.

Zere plek
De vinger op de zere plek leggen is gemakkelijk. Een oplossing bedenken is al heel wat moeilijker. Economisten zullen niet spontaan de stress-schaal gaan hanteren om de (on)gezondheid van de economie
te meten. Nieuwe automatiseringspullen zoals de Tablet PC of I-mode dreigen de stress alleen maar te vergroten. De automatisering en het kapitaal hebben hun eigen, niet te stuiten logica. Werknemers
zullen zélf "neen" moeten leren zeggen en hun job in evenwicht brengen met de rest van hun leven. Misschien moeten we buttons laten drukken met de slogan "Just Say No To Stress". Dat is in elk geval
goedkoper dan een vervallen landhuis te gaan opknappen in de Provence.