Het zat eraan te komen: een Brusselse rechtbank stelde vier klagers in het gelijk die oordeelden dat het geautomatiseerd stemmen nauwelijks door de kiezer te controleren valt. Toch was dit voor de rechtbank geen aanleiding om nu maar in één moeite het geautomatiseerd stemmen volledig te verbieden. Net als de kabinetschef van Minister Duquesne haalde ik even hoorbaar diep adem. Maanden discussie in het parlement, debatten en wetswijzigingen hebben noch op de klagers, noch op de rechter enige indruk gemaakt. Heel even waande ik mij weer in de vorige eeuw toen alles in het werk werd gesteld om de vermaledijde stoomtrein een halt toe te roepen, omdat de koeien zure melk zouden geven of zelfs van schrik ter plekke zouden doodvallen bij het horen en zien van de nieuwerwetse monsters.
Gegoochel
Gelukkig; van stemcomputers is (nog) niemand doodgevallen en van de verkiezingsuitslagen zover ik weet ook nog niet. Anderzijds: geef de klagers eens ongelijk. Want hoe werkt de hele procedure: Je geeft in het stembureau je stembrief af, krijgt een kaart met een magnetische strip, die je vervolgens in een gleuf onder een computerscherm stopt. Vervolgens wijs je met een pen namen aan op het scherm. Het resultaat van dit gegoochel wordt opgeslagen op de kaart, die je vervolgens in een klaarstaande urn stopt. Als bewijs voor het goede verloop krijg je je oproepingsbrief afgestempeld terug. Klaar is kees. Had de wetgever gedacht dat hij zo de stemprocedure kon vereenvoudigen, dan was dat buiten de waard gerekend. Onmiddellijk doken her en der existentiële filosofen op, die deze keer eens niet de vraag stelden naar de kip en het ei, maar of er in het ei wel een nieuw kuikentje zit. Ervaren kippenkwekers weten intussen dat je dit bewijs kunt leveren door het ei onder een sterke lamp te leggen, zodat de inhoud zichtbaar wordt. De filosofen laten echter niet af: is wat je ziet wel echt? Zit het kuiken dat je ziet wel écht in het ei? Met de magnetische strip is het niet anders. Staat er op de magnetische strip wel wat je denkt dat erop staat? Nee, zeggen de existentiële filosofen, gekweld door een ernstige migraine-aanval, want je kunt niet bewijzen dat wat je stemt achteraf ook op de kaart staat genoteerd.
Toegeeflijkheid
In een bui van toegeeflijkheid besloot de bevoegde parlementaire commissie dat de filosofen een punt scoren: na overleg met een hele resem experten werd besloten de software aan te passen, zodat je na het uitbrengen van je stem nog eens een overzicht krijgt van wat er nu allemaal op de magneetstrip staat. Voor de filosofen volstaat dat nog niet: je kunt immers niet bewijzen dat wat je op het scherm ziet ook echt de inhoud van de kaart weergeeft. Misschien is de software wel vervalst zodat de kaart iets anders opslaat dan je op het scherm ziet. Opnieuw had de commissie daar oor voor. Ze besloot zo snel mogelijk de volledige broncode door experten aan een diepgaand onderzoek te laten onderwerpen en de code bovendien vrij te geven, zodat iedereen die enige kennis van zaken heeft, zichzelf kan overtuigen dat er niet gesjoemeld wordt met de software. “Ja maar,” riposteerden de filosofen, “wanneer de kaarten in de stemurne worden gestopt wordt de informatie ingelezen in het computersysteem. Misschien kunnen de kaarten daar vervalst worden.” Verbijsterd over zoveel spitsvondigheid, en het feit dat ambtenaren en stemopnemers de rode potloodstift onder de vingernagel zo snel verruild hebben voor gesofistikeerde fraudesystemen, besloot de commissie dat er ook na de verkiezingen een uitgebreide analyse komt van de verkiezingsresultaten en dat een diepgaand onderzoek wordt ingesteld bij de minste afwijking van de normale te verwachten uitslag.
Andere boeg
De filosofen gooiden het nu echter over een andere boeg en merkten fijntjes op dat niet iedereen eigenhandig de geldigheid en het correcte verloop van de verkiezingen kan controleren. Opnieuw een punt voor de filosofen. Natuurlijk heeft lang niet iedere kiezer een informatica-opleiding achter de kiezen, de overheid kan dan ook niet anders dan onverwijld spoedcursussen organiseren voor alle kiezers om hieraan tegemoet te komen. De filosofen houden het echter niet bij opmerkingen, ze bieden ook een volgens hen sluitend alternatief aan: druk de informatie op de magneetkaart af op een strookje papier en deponeer dat vervolgens in de stemurne, zodat controle tussen de magnetische strips en de geprinte versie ervan mogelijk blijft. Zij onderschatten daarmee hogelijk de vindingrijkheid van stemopnemers en ambtenaren. Die zullen bij het natellen van de bergen stembriefjes ongetwijfeld exemplaren vinden die nauwelijks leesbaar zijn. Het aantal mogelijkheden om de controle te vervalsen is legio, en je moet er geen bijzondere expertise voor in huis halen: een zwart potloodje onder de vingernagel, een kop koffie omgooien over het papier, achteloos een brandende sigaret laten vallen en intussen een uitgebreid toiletbezoek brengen, ze verwarren met de vloeitjes waarmee je gewoonlijk je sigaretten rolt, het zijn slechts enkele van de ontgetwijfeld vele mogelijkheden die onze ambtenaren en stemopnemers straks ter beschikking staan om alsnog enige variatie in het stemgedrag van de kiezer aan te brengen en de resultaten iets onvoorspelbaarder te maken. Zelf pleit ik ervoor alle existentiële filosofen de dag van de verkiezingen de toegang tot de stemlokalen te ontzeggen, dat is dan voor hen alvast één zorg minder. Jammer dat de Brusselse rechter daar niet aan gedacht heeft.